محراب از نظر لغوي

محراب از حرب ، بروزن مفعال ، اسم آلت است مانند مفتاح ومقلاد براي مبالغه مسجد وجاي نماز را محراب مي خوانند كه آن جايگاه كار زار شيطان است محراب مكان ترسناكي است همانند لانه و پناهگاه شير ومحراب ، لانه شير است .1)

برخي گفته اند محراب را به اين خاطر محراب مي گويند كه درآن جا محاربه وجنگ شيطان وهواي نفس باعقل است ونيز چون آدمي بايد در چنان جاي خود را ازشغلهاي دنيوي وتفرقه خواطر دور سازدلذا به آن محراب مي گويند .(2) پس محراب يعني جنگ گاه و به معني مرد بسيار جنگاور و دلير به صورت مبالغه نيز به كار رفته است . محرابي بالكسر فارسي : نوعي ازشمشيربه معني مسجد نيز آمده است .1) برخي ديگر گفته اند اصل در معناي آن «محراب البيت » يعني مجلس آن بوده ، پس به مناسبت ، به صدر مسجد هم«محراب »گفته اند . بعضي ديگر عكس آن را اظهار داشته وگفته اند « محراب » به اصل محراب مسجد يعني صدر آن را گفته اند ، به نظر مي رسد اين معني صحيح تر باشد .2) محراب صدرخانه و شريفترين مكان خانه است ، جمعش محاريب و نيز به معني اتاق است و « ضاح اليمين » مي گويد.3)

ربه محراب اذجئتها                                      لم ادن حتي إرتقي سلماً

صاحب غرفه اي كه چون نزد او روم،نزديك او نتوانم شدمگر از نردبان بالا روم.

محراب،قبله و محراب مسجد نيز صدر آن و بهتريمن محل آن است و محرابهاي بني اسرائيل مسجدهايشان مي باشدكه در آن مي نشينند اصمعي مي گويد:

عرب ، قصر را محراب مي نامد براي شرف آن ، اعشي سروده است

آودميه صور محرابها                                         اودره شيفت الي تاجر

منظور از محراب در اين بيت «كاخ » است .4)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) فرهنگ آنند راج در3869                             2) علامة طباطبائي تفسير الميزان 3/0175
3) لسان العرب ، ذيل كلمة محراب                      4) همان

 

« محراب » مكاني است كه مخصوص عبادت باشدچه از مسجد وچه از خانه

«2ـ محراب در قرآن و تفاسير: »

در قرآن مجيد چهار مورد كلمة محراب به معني منزلگاه وصومعه آمده است ويك مورد به صورت محاريب آمده است در سورة آل عمران آية شريفة37 ، كلمة محراب به معني منزلگا ه وصومعه آمده است .

«3ـ معماري محراب» ساختمان  محراب نيز مثل ساير بناها داراي يك شكل ابتدايي بوده است وتكامل يافته است .

اما در مورد شكل و انگيزه ساختن ، محراب نيز مانند زمان ساختن آن اختلاف وجود دارد . نويسنده كتاب «معماري اسلامي» دربارة هدف از ايجاد محراب در مسجد مي نويسد : به عقيدة ما محراب داراي مفهوم نمادي بسيارناب وژرفي است اما اين بدعت از نظر فتهاي مدينه جز به عنوان نمادي از حضرت پيامبر(ع) در اين نقطه از خانه او قابل توجه نبوده ، بنابر اين محراب فقط نمايانگر حضور پيامبر وشخص او بود ونشانگر يك صدر كوچك كه جهت تأيين وبزرگداشت جاي استقرار از خلفا يا ائمه ساخته شده باشد … محراب مقام منزلت رفيع داشت وهرگز با صدر تالارهاي تشريفات قابل قياس نبود… » شكل محراب براي امام ايجاد احترام نمي كردبلكه بر عكس اين محراب بود كه به سبب ركوع و سجدهاي امام در آن ، عزت و افتخار مي يافت . به همين روي محراب در همة جا مطابق نمونه اي كه درمدينه پديد آمد به شكل تبديل شد كه نشانگر حضور شخص پيامبر(ع) در اقامتش بود شكلي كه مبين معناي تزئينات كاملاً استثنايي محراب ، نه تنها درمسجد جمعه يا محل حضور خلق وائمه جماعت بلكه در همة مساجد بود»1)

اگرهدف ازايجاد محراب ، نشان دادن جاي قرار گرفتن پيامبر  وحضور ايشان در خانه اش دانسته شود ، تا باقي بماند ، شايداگر معمار در كشيدن شكل انسان مجاز بود ، مي توانست به همان گونه كه شامل حضرت مسيح را زينت بخش كليسا مي كنند ، تمثالي  نيز از پيامبر تهيه كند.در هنر يوناني، هلني و روحي و بيزانسي پيكرة مورد احترام را معمولاً درجلو يك فرورفتگي ديوار تا قديس يا تاقچه»كه حالت قالب يازمينه راايفا مي كردقرارمي دادند ، وهرگاه پيكره عظيم بود ، فرو رفتگي

به غرفه هاي بزرگ تبديل مي شدو معمولاً اين فرو رفتگي متناسب با پيكره بود.

برخي مي گويند تاقچه يا فرو رفتگي در ديوار كه بدان محراب گفته مي شود بي چون و چرا از پديده هاي هنر مقدس اسلامي است و در عمل ازعوامل عادي آداب ديني شده است.

در مسجد النبي مدينه بنابر بعضي اسناد  گويا يك نشاني ساده نمودار ساختن قبله وجود داشته است كه عبارت بود صفحه اي از سنگ كه جايگاه ايستادن پيامبر اكرم(ص)را به نماز جماعت نشان مي داد.

بدين ترتيب محراب در مساجدنه تنهات در محور بنا،بلكه در مسيـري عرفاني قـرار دارد كــه مستقيماً به مكه منتهي مي شود و نمادي از كعبه را به نمايش مي گـذارد،محـوري كه به منزلـة عقربة قطب نمايي بود كه قطب اسلام را بي وقفه به مؤمنان نشان مي داد.

معمولاً ساختمان هر محرابي از دو قسمـت افقي(زميني)و عمودي(ديواري) قسمت كـف به اندازة طول قد يك انسان و كمي گودتر ازسطح زمين براي قرارگرفتن پيـشنمـاز مي بـاشد،قسمت روي ديوار به منزلة نماد و سنبلي از كعبه كه شكل كملي آن به صورت تاقنـمـايي فـرورفته در ديوارة مسجدو در وسط‌آن قوسي شكسته يا نيمدايره تعبـيه شده بود. كه با بهترين نـوع تـزئـيـن مي گرديد.

هنر مندان ،محراب را عرصة هنر نمايي خود قرارداده اندتا قبلة نمازگذاران خالي ازلطايف هنرنما

وعـابـد را در خلوص و صفاي عبادتش ياري دهدو خود نيز از اين راه ثواب و اجر اخروي كسب نمايد.

در هنر تزئيني ايران محرابها هم از گوناگوني كم نظيري برخوردار شد،چنان كه كمال هنر گچ بري و كاشي كاري در آراستن محرابها نمايان گشت.

بطوري كه محراب مزين ترين جاي مسجد شد و اين تزئين در تمامي قسمتي از ديوار كه آن را در بر مي گرفت گسترش يافت.

«4) تاريخچة محراب»

معني لغوي محراب بررسي شد پي مي گيريم كه محراب از چه زماني وبا چه شكلي و  هيأتي  به عنوان يك نماد مقدس و نشانه و قبله نماي مسجد و در چه مكاني معمول گرديد.

در مسجد الحرام به خاطر در ميان بودن كعبه،امام و نمازگزاران مي توانند در هر كجا و روي به هرطرف كعبه به نماز بايستند زيرا هر ركن و هر گوشة كعبه به نمازبايستند.

زيرا هر ركن و هر گوشه كعبه به منزلة محراب است.در اخبار مكه آمده است كه« ابو الوليداز پدر بزرگش از سفيان از ابن ابي نجيح از عبد الله ابن عاص نقل مي كند كه خانـة كعبـه هـمه جايش قبله است در عين حال پيش روي آن،قبله كعبه است و اگر ه آلان دست نيافتي به جايي كه پيامبر(ص)روز فتح مكه پيش روي كعبه برابر سنگ سپيدي كه آنجا نماز گذاردند و سپس هر دو دست خود را بلند كرده و فرمودند : اين قبله است.»

ازرقي مي گويد:«ابو الوليد از پدربزرگ خودسفيان عينيه نقل مي كند كه گفته است،نخستين كسي كه صفهايي دايره وار برگردكعبه معمول كرد خالدبن عبد الله قسري بود ، پدربزرگم از عبد الرحمان ابن حسن ابن قاسم ابن عقبه ازرقي از پدرش نقل مي كند.

كه مردم نمازهاي تراويح ماه رمضان رادر بالاي مسجد الحرام مي گذارند پشت مقام ابراهيم برجاي بلندي ، نيزه ( شانه اي ، زو بيني ) نصب مي كردند . در عين حال هر كس دلش مي خواست با امام مسجد نماز مي گذارد و هركس مايل نبود مي توانست طواف را پشت مقام ابراهيم بگذارد1) در مسجد مدينه ، كه بوسيلة خود پيامبر و مسلمانان پايه گذاري شد ، در تواريخ ، نشاني از وجود محراب نيا فتيم و اقدي از قول راويان ، به محراب ، يعني محل به نماز ايستادن پيامبر ، اشاره اي اين چنين دارد    «پيامبر (ص) روز هاي جمعه كنار ستوني كه داراي دو لبه بود مي ايستاد وخطبه مي خواند وخيال مي كنم آن ستون از چوب درخت ‘كنار بود ونزديك محراب قرار داشت ورسول خدا به آن تكيه مي كرد …2)

اين بطوطه ايجاد محراب را در مسجد مدينه به دورة عثمان نسبت مي دهد و مي گويد : در دورة عثمان باز هم بر مساحت مسجد افزوده شد عثمان در تعمير مسجد جدي و امر نمود… سقف آن را از چوب ساج پوشانده محرابي هم براي مسجد ترتيب دادند ، لا كن برخي گفته اند اولين محراب رادر اسلام مروان بنا كرد وبرخي ديگر اين ابتكار را به عمر بن عبدالعزيز كه والي وليدبن عبدالملك بود نسبت داده اند3)

 

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) ارزقي ، محمدبن عبدالله ، اخبار مكه ، الجزءالثاني ، صفحه 353 .     3) ا بن بطوطه ، محمدبن عبدالله رحله ، جزءالاول ص 17

2)واقدي ، محمدبن سعد طبقات ، ج1 ، ترجمه دكتر محمود مهدوي دامغاني .

 

سمهودي نيز محراب مسجد مدينه را به عمر بن عبدالعزيز نسبت مي دهد . و مي گويد : « مسجد شريف نبوي دوران پيامبر (ص) ودر عهد خلفاء بعد از او محرابي نداشت  و اولين كسي كه محراب را احداث نمود عمر بن عبدالعزيز در حكم روايي وليد… ومصلاي پيامبر در محل صندوق و در محلي كه امروز محراب مرمري بلندي مي باشد بوده است 1) علامة مجلسي معتقد است كه طبق اخبار و دلايل و قراين ، معلوم شده كه محراب مسجد النبي (ص) در مدينه نيز نسبت به آنچه كه در زمان پيامبر بوده تغيير  يافته است 2). در بارة محراب مسجد كوفه كه از اولين مساجد ساخته شده در خارج از شبه جزيره عربستان مي باشد ودر تاريخ ، داراي اهميت بسياري است اختلاف نظر وجود دارد كه آيا ازهمان ابتداي ساختمان يا در سالهاي بعد داراي محراب شده است . از اشاره يعقوبي به خطاي وليد بن عقبه ابي محيط والي عثمان در محراب كوفه چنين بر مي آيد كه در مسجد در زمان عثمان و شايد هم از ابتداي داراي محراب بوده است 3)

ابن بطوطه مي گويد : در مسجد كوفه داراي آثار قديمه ومتبركه اي است كه از جمله مقابل محراب از طرف راست اتاقي است كه مي گويند : مصلاي حضرت ابراهيم خليل بود نزديك آن محرابي وجود دارد كه گرداگرد آن را بوسيلة چوبهاي ساج بلند گرفته اند وآن محراب علي ابن ابيطالب u  بود كه ابن ملجم شقي در همين جا بر سر آن حضرت زخم زد و مردم براي نماز به آن محراب مي روند.4)

علامه مجلسي مي نويسد:كعبه و جهت آن،به محراب محصوم شناخته مي شود…بناي مسجد كوفه يا بناي فبل اززمان اميرتوافق ندارندولي به گمان من آن محراب همان محراب علي(ع)است كه در آن به نماز مي ايستاد.1)

همانطور كه از عنوان برمي آيد، هر محرابي در حكم قبله نمايي آن مسجد است.از همان ابتداي املاك تشخيص قبله درست در مساجد،محراب معصوم بوده است،يعني محرابي كه معصومي كه در آن نماز خوانده است،

حرّعاملي در كتاب الصلاة مي گويد : « در شفا شناخت قبله در حالت شبهه ، عمل به محراب معصوم و جهت آن واجب است.2)

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1) السمهودي، علي ابن احمد توفاء الوفاء با اخباردارالمصطفي                                   2) مجلسي ، شيخ محمد باقر ، بحارالانوارج81 ص 54                                            4) ابن بطوطه الجزء اول ص27 ورك ص370                                               3) رك، يعقوبي احمد ابن ابي يعقوب ، التاريخ الجلدالثاني

.احتمال مي رود كه ساختن محراب در مسجد كوفه قبل از محراب مسجد مدينه باشد . زيرا آنجا سرزميني بود كه قبل از اسلام مذهب زرتشت حاكميت داشت و در معابد زرتشت آتشگاه مكان مقدسي بود كه هنگام دعا و نيايش به گرد آن جمع مي شدند. با توجه به اينكه مسلمانان هنگام فتح هر سر زمين معابـد دين قديـمي آنها را با تغيـيراتي تبديل به مسجـد مي كردند ، آتشـدان آتشـكده ها و قربانگاه مسيحي رااز بين مي بردند وبه جاي آن محرابي در ديوار قبله مي ساختند تا هم جهت قبله وكعبه مشخص شودو هم هنگام دعا و نماز روي بدان بايستند . به همين مناسبت بعيد نيست كه مسلمانان در مسجد نوبنياد از ابتدا محراب قبله نما ايجاد مي نمودند . آندره گدار باستان شناس معروف فرانسوي معتقد است مساجدي ايران ساخته مي شد از همان ابتدا داراي محراب بودند . از همان اوايل تسلط مسلمين بر ايران ، اهالي مغرب ايران ، براي خود ساختند . اين مساجد همان ساختمان معابد ساساني بود كه ظاهراً آن را به صورت ديگري آراستند .

چهار اتاق مركزي را به سوي ديوار جنوبي رانده وصحن آتشگاه آن را مبدل به محراب نمودند . دربرابر اين غرفه ها عريض ، مؤمنين در هواي آزاد مراسم نماز ودعا به جا مي آوردند 1) در بين ولايات وسرزمينهاي مفتوحه شمالي مسلمانان ، مسجد اموي دمشق از اهميتي خاصي برخوردار است ، بيشتر منابع ، محراب آن رابه وليدابن عبدالملك نسبت داده اند : « وليد كنيسة‌ قديمي را ويران شاخت گفته اند كف تمام اين مسجد قطعه قطعه وقالب بندي بود وديوارها به اندازة قد يك انسان با سنگ مرمره تزئين شده بود وبر بالاي مرمرها ورقه هايي طلايي وسبز وقرمز وآبي سفيد بودكه برروي آنها ساير شهر ها به تصوير كشيده شده بود وكعبه نيز بر بالاي محراب ونقش ساير سرزمينها در سمت راست وچب قرار داشت 2)

اگر ساختن محراب از ابتداء در مسجد كوفه ومحراب در مسجد اموي دمشق پس ازويران نمودن كنيسه به دست وليد ابن عبدالملك درست باشد ، قطعاً موردمخالفت مسلمانانهاي متعصب قرار گرفته،زيرادرآتشكده زرتشتيان وكليساها ومعماري مذهبي مسيحيان مكان مقدسي به نام قربانگاه

 

 

 

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) رك ، مجلسي بحارالانوار جلد 97

2) رك ، حر عاملي شيخ محمدابن الحسن وسائل الشيعه ، جلد سوم  ص 510

3)گدار، آندره (مقاله)تاريخ تمدن ايراني 145استادايرانشناس ص 310

4)ابي الفداء الحافظ ابن كثير ، البلابه والنهايه الخامس ص 129

وجود داشته است كه محراب را عده اي بر گرفته از آن مي دانند . حرعاملي در ابواب احكام المساجد ، بابي دركراهت محاريب داخل مسجد دارد كه : محمد بن حسن انتقاد به محمدا بن احمدابن… از طلحه بن زيد ازجعفر از پدرش از عليu كه هرگاه در مساجد محرابهايي مي ديدند مي شكستند ومي گفتند همانند قربانگاههاي يهودي مي باشد . تواريخ ، ساختن نخستين محرابها را دربرخي مساجد به وليد ابن عبدالملك نسبت داده اند « محراب مسجد …               در بين سالهاي 88 ـ 91 هجري در زمان وليدبن عبدالملك توسط عمربن عبدالعزيز بنا گرديد ، نمونة دوم آن درزمان وليد به دست والي وي قره بن شريك 92 ـ 94 هجري درمسجد جامع عمربن عاص درفسطاط ساخته شده است.1)

ظاهراً از بين محرابها قديمي ترين محرابي كه به دست آمده ، محرابي است كه دريك مسجد قديمي بغداد كشف شدو احتمالاً به وسيلة منصور خليفة عباسي از سوريه به عراق برده شده است اين محراب شامل يك تخته سنگ مرمر يك تكه داراي يك تاق هلا لي شكل صدفي رنگ زيباست كه بر روي ستون نقش شده و يك رديف خطوط تزئيني روي آن ديده مي شود.2)             

«5 ـ سير تاريخي محراب»

(محراب در زمان پيامبر)  

اينكه در زمان خود پيامبرe آيا مسجد مدينه محرابي داشته يا نه اقوال مختلف است بعضي از مورخين از جمله واقدي وعلامة مجلسي معتقدند در زمان خود رسول الله e محراب وجود داشته اما سمهودي با صراحه وجود محراب رااز زمان رسول خدا انكار مي كند اما باتوجه به اينكه در عهد خلفاي راشدين كه به شدت سفت گرا بودند كمتر به مساجد محرابدار بر مي خوردند احتمال نبودن محراب در زمان رسول خداe تقويت مي شود چنانچه فيليپ مي نويسد  به طور قطع نمي توان گفت كه آيا پيامبرe در مسجد خود براي تعيين قبله محرابي داشته يا نه؟  

« محراب در عهد خلفاي راشدين »

در اين دوره نيز همچون زمان خود پيامبرe هنوز ساخت وتعبيه محراب در مسجد معمول نبوده چنانچه در زمان خليفة دوم درسال 22 كه عمر و عاص اردوگاه بزرگ اسلام يعني فسطاط رادر مصر تصرف كرد واولين مسجد آفريقا را بنا نهاد همانند ساير مساجد آن زمان از ساخت محراب ومناره در ساختمان مسجد خبري نبود . 

 

 

«امويان ومحراب»

چنانچه گذشت غالب مورخين پديده محراب را همچون مناره بدعت امويان شمرده اند . نويسنده تاريخ عرب مي نويسد مناره را نيز چون محراب امويان به مسجد افزوده اند

«معاويه ومقصوره»

فيليپ حتي در بارة بدعت مقصوره در مسجد توسط معاويه مي نويسد : معاويه بدعتي ناپسند نهاد يعني مقصوره را به مسجد افزود كه به سبب آن ملامت بسيار شد ، مقصوره مكاني داخل مسجد بود كه اطراف آن حصاري بود وبه خليفه اختصاص داشت دربارة علل پيدايش آن سخنها گفته اندومعروفتر از همه اين بود كه پس از سوء قصدي كه يكي از خوارج به معاويه كرد مقصوره براي حفظ جان خليفه ساخته شده ، معلوم است كه خليفگان مقصوره را براي اعتكاف يا استراحت بكا رمي بردندالبته عده اي از مورخان از جمله يعقوبي ابداع آنرا به مروان حكم نسبت داده اند اماتصويري بدعت آن را به عثمان منسوب كرده است .

محراب مسجد اموي دمشق : محراب در اين مسجد امو ي باتحول وتكامل چشمگيري ظاهر شده است به طوريكه محراب نيم دايره وهم طاقهاي نعل اسبي را اولين بار در مسجد اموي دمشق ساختند ونگاروگل و بوته آن نمونه اي شكل تزئين مسجد بزرگ قيروان را كه اغلبيان به قرن نهم از نو به پا مي كردند .         

«محراب وعباسيان»

با پيشرفت معماري كه در عهد عباسيان در مساجد ايجاد شد مساجد از شكوه وجلال بيشتري بر خوردار شدند در بارة محراب از اين دوره محراب زيبايي كه در مسجد منصور ساخته شده شايان ذكر است اين محراب از يك سنگ مرمرتكه بزرگ ساخته شده استاز آن مسجد عظيم فقط همين شاهكار به يادگار مانده است البته لازم به ذكر است كه در مسجد بزرگ سامره كه در آن زمان بيش …/700 دينار خرج بناي آن شده از محراب خبري نيست هم چنين در مسجد ابي دلف كه آنان         نزديك سامره مي باشد در سمت قبله ازمحراب اثري نيست وعلت آن هم شايد به قول فيليپ آن بوده كه چون ابتكار شاميان (امويان)بوده عباسيان خيلي اهتمام به تقليد و    

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) رك : السمهودي ، وفاء الوفاء ص 37

2) كونل « ارنست ، هفر اسلامي ترجمه هوشنگ طاهر ص 26 

آن نداشته اند .

«تحول محراب در عصر فاطميان»

در قلمرو فاطميان ودر مغرب زمين در كل تغيير چشمگيري از معماري مساجد بويژه محراب مشاهده مي كنيم در اين بخش از تاريخ به دور محرابها مناره هائي به آسمانمي كشيدند به عنوان نمونه مي توان مسجد شهر بني حماد را نام برد كه هنوزآثاري از آن به يادگار مانده مساجدي  كه درقاهره بنا مي شد از طرفي با ابن طولون واز طرف ديگر با سيدي عقبه ارتباط پيدا مي كند واماارتباط سيدي عقبه با عبادتگاه هاي قاهره بيشتر ازنظر تأثيري است كه در گسترش رواق هائي است كه درجهت محراب واقع شده بودند داشته است . مشخصةديگر محرابهاي مغرب زمين اين است كه در بالا سر بعضي از اين محرابها گنبدي نيز مي ساختند از جمله مسجد الحكيم ساخته شد به قرن 4 ومسجدالازهرا قاهره مي باشد .

بديهي است كه ديوارة محراب بيش از هر قسمت ديگر مسجد مورد توجه بوده وتزئين شده در عصر فاطميان گاهي اوقات عمداً از بكاربردن سبك تزئينات عباسيان خودداري مي كردند . مصالح وتزئينات كه فاطميان در محراب مساجد بكار مي بردند اغلب سنگ ، آجروگچ بود كه بر روي سنگها حاشيه هائي زيبادر مي آوردند مانند محراب مسجدالازهر والحكيم در قاهره . گاهي به جاي سنگ با گچ بريهاي زيبا محراب مي آراستند به عنوان مي توان از محراب گچ بري شده مسجدالاحمر نام برد شايان ذكر است كه فاطميان در هنر گچبري آوازه اي از خود تاريخ گذاشتند

«محراب در عهد سلاجقه»  

ويژگي معماري محراب اين دوره اين است كه سلاجقه محراب را از حرم به صحن باز نيز كشانده اند ودر صحنهاي رو باز هم به عنوان مصلي محراب ساختند مانند مسجد بزرگ نورالدين در موصل در اين دوره نيز به مساجدي بر مي خوريم كه به تقليد از فاطميان بربالاي محراب گنبد مي ساختند .

«محراب درعصر تيموريان»

در عهد تيموريان درب معماري مساجد تحولات شاياني صورت گرفت از جمله ساخت مساجد بدون صحن و…. كه از بحث ما خارج است اما با وجود همة اينها تغييرات قابل ذكري در معماري محراب ايجاد نشد

تولید محراب
محراب مسجد
محراب نمازخانه
محراب پیش ساخته *
محراب آماده
محراب چوبی ***
محراب ام دی اف
تولید محراب مساجد
ساخت محراب
قيمت محراب اماده
قيمت محراب